Nauka, Tehnologija, Kultura

NASA-in Voyager 1, lansiran 1977. godine radi proučavanja Jupitera i Saturna, nalazi se na ivici postizanja izuzetne prekretnice u istraživanju svemira. Do 15. novembra 2026. godine, letelica će biti udaljena 16,1 milijardu milja od Zemlje, što je jednako udaljenosti jednog svetlosnog dana — radio signal poslat ka ili od letelice će tražiti punih 24 sata da stigne. Nakon lansiranja, Voyager 1 je postao najudaljeniji ljudima stvoren objekat nakon što je ušao u međuzvezdani prostor 2012. godine. Sada putujući brzinom od oko 11 milja u sekundi, letelica pokriva otprilike 3,5 astronomskih jedinica svake godine, podržana svojim radioizotopskim termoelektričnim generatorima koji se očekuje da će funkcionisati do 2030-ih. Kašnjenje u komunikaciji s letelicom Voyager 1 naglašava njenu neverovatnu izdržljivost i ogromnost kosmosa, budući da čak i signali brzinom svetlosti trebaju više od četiri godine da stignu do našeg najbližeg zvezdanog suseda, Proksima Kentauri. Ikonična slika ‘Bleda Plava Tačka’ snimljena od strane Voyager-a 1 služi kao svedočanstvo njegove misije, neprestano inspirišući ljudsko razumevanje o veličini solarnog sistema i izdržljivosti tehnologije za istraživanje svemira.

[ Prevod originalnog članka ]

[ Originalni članka ]

Svemirski teleskop Džejms Veb (JWST) sproveo je svoje početno posmatranje međuzvezdanog komete 3I/ATLAS i proizveo neočekivane rezultate. Otkiven 2025. godine teleskopom ATLAS, 3I/ATLAS je jedan od samo tri poznata međuzvezdana objekta koji su ušli u naš solarni sistem, nakon 1I/’Oumuamua 2017. i 2I/Borisov 2019. JWST je koristio svoj instrument za spektroskopiju bliskog infracrvenog zračenja (NIRSpec) kako bi proučio hemijski sastav omotača kometa, otkrivši iznenađujuće visok odnos ugljen-dioksida prema vodi. Ovo otkriće pruža uvid u njegovo poreklo, ukazujući na to da je možda formiran u oblastima sa visokim izlaganjem zračenju ili blizu “linije leda ugljen-dioksida” oko protostare. Niska koncentracija vodene pare takođe ukazuje na unutrašnje faktore koji sprečavaju prodiranje toplote, što utiče na proces isparavanja. Ove analize su ključne u poređenju uslova formiranja 3I/ATLAS sa onima u našem solarnom sistemu pre 4,6 milijardi godina. Drevna putanja kometa ukazuje na to da može biti star 7 milijardi godina, nudeći jedinstveni pogled u rane uslove Mlečnog puta. Istraživanje 3I/ATLAS-a nastavlja se kako bi se razotkrile njegove misterije dok prolazi kroz naš solarni sistem.

[ Prevod originalnog članka ]

[ Originalni članka ]

Nedavna studija izaziva tradicionalne evolucione modele sugerišući da se evolucione promene često dešavaju u iznenadnim, dramatičnim izlivima, umesto kroz sporo, postepeno preoblikovanje. Ovaj koncept, ukorenjen u teoriji prekinute ravnoteže predstavljenoj 1972. godine, prikazuje evoluciju kao niz brzih promena koje slede nakon razdvajanja linija, umesto spore progresije postepenih promena. Istraživači su identifikovali ove “evolucione skokove” kao ključne elemente, koji se predvidljivo javljaju na tačkama grananja unutar evolutivnih stabala. Ovaj model ukazuje da značajni evolucioni razvoji, kao što su oni primećeni kod cefalopoda i proteina, pokreću ove nagle promene. Važno je napomenuti da je ovaj pristup proširen na kulturne aspekte, kao što je evolucija jezika, pokazujući široku primenljivost prekinutih ravnoteža kako u biološkoj tako i u kulturnoj evoluciji. Studija naglašava potrebu za daljim testiranjem na velikim skupovima podataka, ali sugeriše da su događaji brzih evolucija češći i fundamentalniji nego što se ranije mislilo.

[ Prevod originalnog članka ]

[ Originalni članka ]

Svemirski teleskop Džejms Veb (JWST) otkrio je 300 izuzetno sjajnih objekata u ranom svemiru, dovodeći u pitanje dosadašnje ideje o formiranju galaksija ubrzo posle Velikog praska. Ova otkrića, do kojih su došli istraživači sa Univerziteta u Misuriju pomoću dubokopoljskih slika, sugerišu da je rani svemir možda bio aktivniji nego što se prethodno mislilo. Koristeći tehniku “nestajanja”, objekti se pojavljuju u crvenijim talasnim dužinama i nestaju u plavijim, što ukazuje na značajnu udaljenost, više od 13 milijardi godina unazad u vremenu.

Diskusija je u toku o tome da li su ovi objekti galaksije, s obzirom da njihova svetlost nadmašuje trenutne modele, koji pretpostavljaju da bi svetlost ranih galaksija bila ograničena. Ova otkrića bi mogla promeniti teorije o brzini i prirodi formiranja kosmičkih struktura.

Dalja planirana spektroskopska posmatranja će se fokusirati na potvrđivanje ovih objekata kao ranih galaksija, čime će se poboljšati naše razumevanje začeća svemira i načina na koji se brzo razvijao ubrzo nakon Velikog praska. Ovo otkriće je jedno od mnogih značajnih napredaka koje je ostvario JWST, koji je operativan od 2022. godine.

[ Prevod originalnog članka ]

[ Originalni članka ]

Perseid meteorski pljusak, jedan od najsjajnijih meteorskih prikaza, dostiže svoj vrhunac u 2025. godini u noćima 11-12. avgusta i 12-13. avgusta. Vidljivi golim okom, meteori su ostaci komete Swift-Tuttle, stvarajući svetle bljeskove dok ulaze u Zemljinu atmosferu brzinom od 37 milja u sekundi. Događaj će biti malo pogođen istovremenim svetlim Sturgeon Mesecom, što će potencijalno ograničiti vidljivost slabijih meteora. Za optimalno gledanje savetuje se posmatranje posle ponoći, po mogućstvu sa tamnih lokacija bez veštačkog svetlosnog zagađenja. Bolje šanse mogu se pojaviti od 16. do 26. avgusta, nakon perioda punog meseca, kada mesec izlazi kasnije. Gledaoci se preporučuju da pronađu neometan pogled na nebo, legnu i dozvole svojim očima da se prilagode mraku za optimalno iskustvo. Vreme može predstavljati izazov, sa oblacima prognoziranim za veći deo Velike Britanije, ali se očekuju vedrije nebo, naročito u Severnoj Irskoj, severozapadnoj Engleskoj i južnoj Škotskoj posle ponoći u utorak ujutro.

[ Prevod originalnog članka ]

[ Originalni članka ]

Ovaj članak istražuje kako je psihološki eksperiment u okviru NSF-a iz 1970-ih na UC Berkeley direktno uticao na razvoj specijalnih efekata u kultnim filmovima poput “Ratovi zvezda”. Eksperiment, koji su vodili Donald Appleyard i Kenneth Craik, imao je za cilj da utvrdi da li simulirana okruženja mogu izazvati iste psihološke reakcije kao i stvarna okruženja. Njihovo istraživanje, koje je uključivalo složene modele i kompjuterski kontrolisane kamere, postavilo je temelje za moderne tehnike filmskog stvaralaštva.

John Dykstra, deo tima u laboratoriji UC Berkeley, postao je osnivač Industrial Light & Magic (ILM), koji je uveo revolucionarne vizualne efekte u prvom filmu “Ratovi zvezda”. Oni su razvili Dykstraflex kamerni sistem koji omogućava dinamične, uverljive filmske sekvence koristeći ponovljive kompjuterski kontrolisane putanje kamera. Ova tehnologija je revolucionisala filmsku estetiku i bila ključna u mnogim velikim filmovima 1980-ih.

Uvidi dobijeni iz ovog istraživanja nisu samo poboljšali simulacije urbanističkog planiranja već su i vodili ILM u stvaranju nezaboravnih filmova korišćenjem minijaturnih modela i novih tehnika snimanja. Ova kombinacija naučnog istraživanja i filmske umetnosti demokratizovala je vizuelne efekte, u konačnici utičući na urbanističko planiranje i širu filmsku industriju.

[ Prevod originalnog članka ]

[ Originalni članka ]

Jedna intrigantna studija na miševima sugeriše da se uspomene o mestima vremenom menjaju u mozgu, nagoveštavajući dinamičke promene u predstavljanju memorije. Istorijski gledano, neurolozi su verovali da su specificne “ćelije mesta” unutar hipokampusa odgovorne za kodiranje prostorne memorije. Međutim, nedavna otkrića pokazuju da, iako neke hipokampalne ćelije održavaju aktivnost, većina neurona se vremenom pomera, fenomen poznat kao “reprezentacijsko driftovanje hipokampusa”. Ova ideja se pojavila kada su istraživači koristili virtuelnu realnost i kontrolisana okruženja kako bi proučavali moždanu aktivnost. Iako su očekivali stabilno predstavljanje memorije, našli su da samo 5% do 10% neurona deluje kao dosledne ćelije mesta, i to su bile one nepobuđene. U međuvremenu, manje pobuđene ćelije pokazale su veću sklonost ka driftovanju. Driftovanje bi moglo pomoći mozgu da razdvoji slična iskustva u odvojene uspomene, omogućavajući razlikovanje pojedinačnih događaja na istom mestu. Iako su ovi uvidi proizašli iz studija na miševima, istraživači predviđaju da slični procesi postoje i kod ljudi, potencijalno utičući na to kako zadržavamo uspomene sa starošću. Posebno, kako hipokampalne ćelije gube pobuđenost sa godinama, memorija može propadati, ali povećanjem pobuđenosti neurona, moguće je održati memoriju. Ova otkrića nude obećavajuće puteve za buduća istraživanja o strategijama zadržavanja memorije.

[ Prevod originalnog članka ]

[ Originalni članka ]

SpaceX je uspešno lansirao dva NASA satelita putem Falcon 9 rakete iz Kalifornije kako bi započeo misiju TRACERS, vrednu 170 miliona dolara. Ovaj poduhvat ima za cilj da produbi razumevanje fenomena svemirske fizike, posebno magnetne rekonekcije, proučavajući polarne kvrge—uske oblasti Zemljinog magnetnog polja iznad polova koje utiču na aurore i geomagnetne oluje. Takve oluje mogu poremetiti GPS, radio komunikacije i satelite, kao što su pokazali prethodni incidenti koji su uticali na SpaceX Starlink satelite i doveli do ekonomskih gubitaka. TRACERS ima za cilj da pruži ključne podatke koristeći dva identična satelita koja će meriti plazma uslove, poboljšavajući sposobnost naučnika da predviđaju uticaje svemirske klime. Ova misija je deo šireg napora za sticanje uvida u sveprisutne kosmičke procese. Pored toga, lansiranje je uključilo nekoliko sekundarnih tereta kao što su PExT za eksperimentalne komunikacije i Athena EPIC za instrumentaciju istraživanja klime, demonstrirajući inovativnu i kolaborativnu prirodu moderne istraživačke svemirske ekspedicije.

[ Prevod originalnog članka ]

[ Originalni članka ]

Astronomi su otkrili novu patuljastu planetu nazvanu ‘Ammonit’ (2023 KQ14) u spoljašnjim delovima solarnog sistema, što bi moglo potencijalno osporiti dugogodišnju hipotezu o Devetoj Planeti. Uočen teleskopom Subaru na Havajima u martu 2023. godine, Ammonit se nalazi izvan Neptuna, pokazujući orbitu koja nije u skladu sa orbitama postojećih sednoida—malih nebeskih objekata poput Sedne na ivici solarnog sistema.

Otkriće, koje je najavio istraživački tim Japanskog instituta za astronomiju i astrofiziku, pozicionira Ammonit sa jedinstvenom orbitom, kontrastirajući sa drugim poznatim sednoidima time što ima svoju najdalju tačku na suprotnoj strani njihovih putanja. Ovo otkriće izaziva kredibilitet hipoteze o Devetoj Planeti, koja sugeriše da velika planeta veličine Neptuna utiče na orbite u Kaipeovom pojasu, ogromnom polju ledenih objekata. Hipoteza se zasniva na grupisanim orbitama poznatih sednoida, koje bi potencijalno mogao usmeravati ogroman nevidljivi planet.

Međutim, Ammonitova jedinstvena orbitalna putanja smanjuje verovatnoću postojanja takve planete. Neki astronomi veruju da dokazi za postojanje Devete Planete nisu ojačali tokom godina. Uprkos skepticizmu, istraživačka zajednica ostaje budna, i sa napretkom opservatorija poput Vire C. Rubin u Čileu, bilo koje potencijalne velike planete u spoljašnjim delovima solarnog sistema uskoro bi mogle biti konačno otkrivene. Ovo uzbudljivo otkriće oslikava dinamičnu prirodu istraživanja svemira i stalnu potragu za potpunim razumevanjem našeg solarnog sistema.

[ Prevod originalnog članka ]

[ Originalni članka ]

Početak letnje sezone “zvezda padalica” obeležavaju nekoliko manjih meteorskih kiša, počevši sa Delta Akvaridima. Ova kiša ima period maksimuma od 29. do 31. jula, tokom kojeg se može videti do 25 brzih i slabih meteora na sat. Uz to, Alfa Kaprikornidi takođe dostižu vrhunac 31. jula, prikazujući sporo-kretajuće svetle vatrene lopte uprkos nižoj satnoj stopi. Posmatrači takođe mogu uživati u Eta Eridanidima, koji se manifestuju umereno brzim meteorskim pljuskovima od 31. jula do 19. avgusta. Kapa Cignidi nude vatrene lopte koje se najbolje posmatraju pre ponoći dok dostižu vrhunac 16. avgusta. Prisustvo opadajućeg gibona meseca ograničava vidljivost Perseida ove godine, podstičući posmatrače zvezda da se fokusiraju na ove manje kiše koje predstavljaju raznovrstan spektar nebeskih boja i brzina kroz letnje noćno nebo. Da bi se što bolje iskoristile ove astronomske predstave, posmatračima se savetuje da gledaju tokom ranih jutarnjih sati za optimalnu vidljivost meteora.

[ Prevod originalnog članka ]

[ Originalni članka ]